برای تمام مسلمانان – الخصوص آن مردان و زنانی که امسال به حج خانۀ الله متعال مشرف شده اند – بهترین و بزرگترین و قیمتی‌ترین تحیه را تقدیم می‌دارم، تحیۀ اسلام، تحیۀ اهل جنت:
السلام علیکم و رحمت الله و برکاته..
الله متعال حجتان را قبول فرماید، و گناهان‌تان را بیامرزد، و شما را از اهل فردوس اعلی بگرداند.
خوشا بر حال کسانی‌که الله متعال آنها را از میان مردم انتخاب نموده و برای حج خانۀ خود برگزیده است، و به آمدن در این دیار مقدس مشرف ساخته است.
خوشا بر چشمانی که به دیدن کعبۀ معظمه، مسجد الحرام، منی، عرفات، مزدلفه، و مسجد پیامبر – صلی الله علیه وسلم - و دیگر اماکن مقدسه شرفیاب شده، و در این جاهای پاک ترس از عذاب الله، و امید رحمت او، وشوق و رغبت به بهشت جاویدانۀ او؛ اشکها ریزانیده، و شبها در بیداری بسر برده است.
خوشا بر قدمهایی که گرداگرد بیت الله الحرام طواف نموده ومیان صفا ومروه سعی کرده، و در میدان عرفات ایستاده، و به سوی مشاعر مقدسه گام برداشته است.
خوشا بر عرقهایی که در راه بدست آوردن رضای الله متعال چکیده است.
خوشا بر آن موهایی که در راه طاعت الله جل جلاله غبارآلود گردیده وبخاطر خشنودی اوتعالی تراشیده شده و در آن خاکهای پاک سپرده شده است.
حاجی محترم! حالا بعد از آن که مناسک حج را – به کمک الله – پُره نمودی، و مراسم آنرا – به یاری الله – به پایان رساندی؛ باید از خود بپرسی: بعد از حج چه باید کرد؟
حاجی عزیزم! من می‌خواهم به خدمت شما جواب این سوال مهم را به گونۀ مختصر عرض نمایم، به امید اینکه برادران و خواهرانم از جواب آن بهره مند گردیده وبرای بندۀ بیچاره دعای نیک کنند اینکه چند روز باقی‌ماندۀ خود را در خدمت دین بسر برده، و این دنیا را بر ایمان وداع نموده، و در روز محشر زیر پرچم جناب مصطفی – صلی الله علیه وسلم - حشر کند.
باید بدانیم که الله متعال حج را بر بندگانش فرض نگردانیده مگر بخاطر حکمت بزرگی، و مصالح مهمی، و منافع متعددی که در این فرمودۀ خود به آن اشاره نموده است: «لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ» {سورۀ حج: 28} (تا شاهد منافعی برای خود شوند)
و یکی از منافع هم همان درسهای بزرگی است که حاجی محترم آن را از حج خود می‌آموزد.
حاجی عالیمقام! بعد از حج چه باید کرد؟
در پاسخ این سوال – به کمک و یاری الله متعال – می‌گویم:
اول: نخست از همه باید شکر الله متعال را بجا آوری.
آن ذاتی که تو را از نیستی به هستی آورده، و از بین همه مخلوقات انسان عاقل آفریده، واز میان همه انسانها بندۀ مسلمان گردانیده، و از بین تعداد زیادی از مسلمانان تو را برای حج خانۀ خود اختیار کرده است.
و اینک تو هم - به فضل و کرم اوتعالی – مراسم حج را به پایان رساندی، و به کشور خود سالم و صحتمند بازگشتی، و با اهل و فامیل خود یکجا شدی.
اگر توفیق و هدایت الله متعال نمی‌بود، و اگر رحمت و مهربانی الله جل جلاله نمی‌بود، واگر کمک و یاری الله عزوجل نمی‌بود؛ کجا این نعمتها همه برایت میسر می‌شد؟! و کجا از این فضیلتها و خوبیها برخوردار می‌شدی؟!.
پس واجب تو نسبت به این نعمتها چیست؟
واجب تو اینست که شکر ذات یکتای الله متعال را – که برایت این نعمتها را ارزانی فرموده است – بجا آوری، و او را همیشه حمد و ستایش گوئی.
الله تعالی می‌فرماید: «وَاشْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ إِن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ» {سورۀ نحل: 114} ﴿ونعمتهای الله متعال را سپاسگزاری نمائید اگر واقعاً او را پرستش خواهید نمود﴾.
شکر و سپاسگزاری تنها چند کلمه نیست که آنرا بر زبان جاری کنی و بس، بلکه شکر تحقق نمی‌یابد تا سه شرط در آن فراهم نشود:
1- قول زبان: ثنا و ستایش الله متعال را گفتن، و این نعمتها را به اوتعالی نسبت دادن، وهمیشه از آن صحبت کردن «وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ» {سورۀ ضحی: 11}. (و اما از نعمتهای پروردگارت پس باید بازگو و صحبت کنی). پس بگو: حمد و ستایش خدایی را که برایم حج خانۀ خود را میسر کرد، و اینکه من حج کردم محض نعمت و احسان الله متعال است، و یکی از بزرگترین فضل و کرم الله بالای من اینست که خانۀ او را حج کردم.
2- اعتراف قلب: در قلب خود اقرار و اعتراف به نعمتهای الله متعال داشتن، و به این باور بودن که همه نعمتها از جانب الله متعال است «وَمَا بِکُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللّهِ» {سورۀ نحل: 53}. ﴿وآنچه از نعمتها در شما وجود دارد همه از جانب الله است﴾.
3- عمل اندام: با اندام خود اعمالی را انجام دادن که دلالت بر شکر الله می‌کند، از انواع طاعات و عبادات که الله متعال آن را مشروع گردانیده و از بندگانش می‌پسندد.
دوم: همیشه دعا کردن اینکه الله متعال حجت را قبول فرماید، و از کوتاهی‌ات در حج درگذرد.
و این شان بندۀ مؤمن است که هرگاه کدام طاعت یا عبادتی را انجام داد از پروردگار خود امید قبول می‌داشته باشد، و همیشه دعا و زاری می‌کند اینکه الله متعال آن را از وی بپذیرد.
الله تعالی در این باره برای ما نمونه‌ای از عملکرد پیامبران خود پیش نموده می‌فرماید: «وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» {سورۀ بقره: 127} ﴿و به یاد آور آنگاه را که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانۀ کعبه را بالا می‌بردند و در آن اثنا دعا می‌کردند و می‌گفتند: پروردگارا! از ما قبول فرما، چون تو بسیار شنوا وبی‌حد دانا استی﴾.
و در جای دیگری نمونه‌ای از عملکرد زنان نیک تقدیم می‌دارد: «إِذْ قَالَتِ امْرَأَةُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ مَا فِی بَطْنِی مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّی إِنَّکَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» {سورۀ آل عمران: 35} ﴿به یاد آور هنگامی را که همسر عمران گفت: پروردگارا! من آنچه در شکم دارم خالصانه نذر تو کردم، پس آن را از من بپذیر، چون تو بسیار شنوا و بی‌حد دانا هستی﴾.
بار الهی! ای ذات شنوا و دانا ! به فضل و کرم خود حج ما را قبول فرما، و از کوتاهی ما درگذر، و ما را از اجر و ثواب محروم نکن.
سوم: خود را به کوتاهی در طاعت الله جل جلاله تهمت نموده و هرگز به عمل خویش مغرور مباش.
زیرا هیچکس نمی‌تواند الله متعال را چنانکه لایق عظمت وبزرگی اوست پرستش کند، وهیچ عمل بشری خالی از کوتاهی نیست، و هر اندازه که اوتعالی را عبادت کنیم باز هم حق او را بجا نیاورده ایم .
و هر عملی که صاحبش در پیشگاه الله متعال احساس فقر و کمزوری و نیازمندی می‌کند؛ آن عمل نزد الله متعال با ارزش‌تر، و به قبول و پذیرایی نزدیکتر می‌باشد، و در مقابل هر عملی که صاحبش مغرور و خودنما و متکبر باشد، آن عمل در خطر قرار دارد، و در دم باد برابر است.
ببینید الله متعال حال بندگان مؤمن خود را چطور خوب و زیبا بیان کرده می‌فرماید: «وَالَّذِینَ یُؤْتُونَ مَا آتَوا وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَی رَبِّهِمْ رَاجِعُونَ» {سورۀ مؤمنون: 60} ﴿وآنانی‌که می‌دهند آنچه داده‌اند (از زکات وصدقات وغیره) در حالی‌که دلهایشان ترسان است که به‌سوی پروردگارشان باز می‌گردند﴾.
عایشه – رضی الله عنها - در مورد این آیه پیامبر – صلی الله علیه وسلم - را پرسید وگفت: آیا آنها کسانی‌اند که دزدی و زنا می‌کنند وشراب می‌نوشند اما در عین حال از الله می‌ترسند؟ فرمود: «نه خیر! ای دختر ابوبکر، ای دختر صدیق، بلکه او کسی است که نماز می‌خواند و روزه می‌گیرد و صدقه می‌دهد، و در عین حال از الله می‌ترسد». {روایت ترمذی (3175) وتصحیح آلبانی}.
یعنی می‌ترسد که الله متعال این اعمال را از وی قبول نفرماید؛ به‌سبب قصور و کوتاهی که از وی در آن اعمال وارد شده است.
سپس الله متعال در بیان پاداش آنها می‌فرماید: «أُوْلَئِکَ یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ» {سورۀ مؤمنون: 61}. ﴿این گروه، کسانی‌اند که در کارهای نیک شتاب می‌ورزند، و آنانند که در انجام آنها پیشی می‌گیرند﴾.
چهارم: باید از همه اموری که اعمال تو را باطل می‌کند یا حد اقل از اجر آن می‌کاهد پرهیز کنی، و دوری بجوئی.
مانند: شرک، ریا، خودنمائی، منت‌گذاری، شکایت و غیره.
پس هرگز مگو – و منتظر هم مباش که مردم برایت بگویند -:
حاجی صاحب!
چه خوب حج کردی!
آفرین بر تو!
یا اینکه تو را در مقابل حجت هرچه زیادتر احترام و قدردانی کنند، وهمیشه تو را در مجلس‌ها مقدم بدارند.
یا اینکه تو خودت را از دیگران برتر و بالاتر بشماری.
یا – العیاذ بالله – به چیزی از شرک خود را آلوده کنی، همچون دعای غیر الله، یا تقدیم نذر و نیاز به اولیاء و زیارتها، یا انتظار شفا و حاجت‌روائی از غیر الله، و غیره.
چون این کارها باعث تباهی حج تو و کاستن از اجر و ثواب آن می‌شود.
الله تعالی می‌فرماید: «لَئِن أشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَلَـتَکُونَنَّ مِنَ الْـخَاسِرِینَ» {سورۀ زمر: 65}. (اگر شرک بورزی البته عملت باطل خواهد شد و خودت از زیانکاران خواهی بود).
و الله عزوجل از میان اعمال تنها همان عملی را قبول می‌فرماید که خاص برای او انجام داده شده است، و هیچ نوع شرک و ریا در آن وجود نداشته باشد.
الله تعالی فرموده است: «قُلْ إنَّ صَلاَتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ * لاَ شَرِیکَ لَهُ وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأنَا أوَّلُ الْمـُسْلِمِینَ» {سورۀ انعام: 162- 163}. (بگو: بی‌گمان نماز من، و حج وسائر عبادات من، و زندگی ومرگ من (همه) خاص برای الله پروردگار جهانیان است. اوتعالی هیچ شریکی ندارد، و به آن من امر شده‌ام، و من نخستین مسلمانانم).
و در حدیث قدسی آمده است که الله متعال فرموده است: «أنا أغنی الشرکاء عن الشرک، من عمل عملاً أشرک فیه معی غیری ترکته و شرکه». روایت مسلم {من نیازمندترین شریکانم از شرک (حصه‌ای که برای هر شریک داده می‌شود)، هرکه عملی انجام دهد که در آن با من کسی دیگری را شریک بسازد؛ او و شرک او را وا می‌گذارم (او را پیش من هیچ اجر وثواب نخواهد بود)}.
پنجم: نامۀ اعمالت را پاک و صفا نگه دار، و آنرا دوباره با گناهان سیاه نکن.
برادر عزیزم! الله جل جلاله بر تو فضل وکرم نمود که تو خانۀ او را حج نمودی، وحاجی که حج درست انجام داده است؛ از حج خود چنان باز می‌گردد که گویا دوباره متولد شده وهنوز در نامه اعمال وی هیچ گناهی ثبت نشده است.
پیشوای ما جناب پیامبر – صلی الله علیه وسلم - فرموده‌اند: «من حج لله فلم یرفث و لم یفسق رجع کیوم ولدته أمه» [صحیح الجامع (6197)] {هرکه خاص برای الله حج کند، و (در حج خود) از همبستری با همسر و مقدمات آن پرهیز کند، و مرتکب هیچ گونه گناه نشود؛ (از حج خود) همچون روزی که از مادرش تولد شده بود (خالی از گناه) باز می‌گردد}.
پس باید از تمام گناهان پرهیز کرد، و نامه اعمال خود را پاک نگه داشت، ودر حال وقوع در چیزی از گناهان فوراً به‌سوی الله رجوع نمود، و توبۀ صادقه انجام داد، و الله سبحانه وتعالی توبه پذیر است، و کسی که توبه می‌کند گویا گناه نکرده است.
ششم: باید حج نقطۀ تحوّل بزرگی در حیات و زندگی تو باشد
که تو را از حیات گناه و معصیت به حیات طاعت وعبادت، و از گمراهی به هدایت، و از غفلت به بیداری، و از خرافات به حقیقت‌جوئی، و از سستی به جدیت، و از بدی به خوبی، وحتی از خوبی به خوبتر انتقال دهد.
باید حال تو بعد از حج نسبت به حالت پیش از حج بهتر و نیکوتر باشد، وگرنه از حج خود فایده‌ای نگرفته‌ای، و یکی از نشانی‌های قبول عبادت هم اینست که در حیات انسان تأثیر ایجابی داشته باشد.
ما – الحمد لله – امروز می‌بینیم و می‌شنویم افراد زیادی از مسلمانان را که آغاز هدایت، وتوبه و انابت، وبیداری وجدیت، وخدمت ودعوت ایشان از حج آغاز گردیده است، و از همه حاجیان محترم هم انتظار آن را داریم.
باید در نمازهای پنجگانۀ خود پابند بوده و آنها را با مراعات شروط و ارکان و واجبات ومستحباتش و در مسجدها با جماعت ادا نمائی.
سنت‌های قبلی و بعدی آنها را نیز اهتمام داده و بجا آوری.
و از روزه‌های نفلی وصدقات وتلاوت قرآن کریم وغیره کارهای خیر؛ زیادتر انجام دهی.
باید تعامل ورفتارت با مردم – الخصوص پدر ومادر، همسر وفرزند، همسایگان ونزدیکان – خوبتر ونیکوتر گردد.
باید عادتهای بد وکردارهای زشتی را که قبلاً انجام می‌دادی رها نمائی وهمنشینان بد را به همنشینان نیک تبدیل کنی، وهمیشه از پروردگارت ثبات وپایدار بودن بر دین را سوال نموده و به اسباب چنگ بزن.
هفتم: باید درسهایی را که از حج آموخته‌ای در زندگی خود تطبیق نمائی.
شکی نیست که از حج خود خیلی‌ها درسهای زیادی آموخته‌ای:
فرمان‌برداری از فرامین الله و رسولش – صلی الله علیه وسلم - .
توحید و یکتا پرستی و اخلاص در عبادت.
شتاب ورزیدن در کارهای خیر و پیشی گرفتن در طاعت‌ها.
اخوّت و برادری بر اساس دین و ایمان، دور از عصبیت و نژادپرستی.
همدردی با تمام مسلمانان.
تعظیم و بزرگداشت شعائر دینی.
تحمّل و برداشت سختی‌ها و رنجها در راه الله جل جلاله.
بذل و دهش دارائی‌ها بخاطر رضا و خوشنودی الله متعال.
اظهار برائت و بیزاری از شیطان و شیطان‌صفتان و نافرمانی از فرامین آنها.
دعا و زاری، توبه و استغفار، ذکر و غیر آن از درسهای زیادی.
باید همۀ این درسها را در حیات وزندگی خود پیاده کنی، تا – واقعاً – از برکت حج برخوردار شوی، و از منافع آن بهرمند گردی.
حاجی محترم! تا اینجا سخن خود را به پایان می‌رسانم، و به همین قدر اکتفا می‌کنم، به امید اینکه در مناسبات دیگری، و در فرصتهای نزدیک با شما عزیزان صحبت کنم.
تا آنگاه شما را به الله متعال سپاریده، برایتان زندگی خوب، و خاتمۀ نیک، و سعادت دنیا و آخرت را خواهانم.
