در صحیح بخاری از ابن عباس رضی الله عنهما روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود[1]: هیچ عمل صالحی در سال، نزد الله بهتر از انجام آن در این روزها ـ دهه اول ذی الحجه ـ نیست. پرسیدند: ای رسول الله حتی جهاد در راه الله؟ فرمود: بله حتی جهاد در راه الله با آن برابری ندارد مگر مردی که با جان و مال خود در راه الله خارج می شود و با هیچ چیزی از آن را بر نگردد.
و در مسند امام احمد از ابن عمر
رضی الله عنهما روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (ما من أیام أعظم ولا احب إلی الله العمل فیهن من هذه الأیام العشر فأکثروا فیهن من التهلیل والتکبیر والتحمید). ترجمه: هیچ عمل صالحی در ایام صالح، بهتر و بزرگتر از دهه ذی الحجه نیست، پس در این روزها بسیار تهلیل، تکبیر و تحمید گویید.
و ابن حبان در کتاب "صحیح" از جابر بن عبدالله رضی الله روایت کرده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: أفضل الأیام یوم عرفة). ترجمه: بهترین روزها، روز عرفه است.
انواعاعمال صالحه ای که در این دهه می توان انجام داد:
1ـ ادای حج و عمره، و این بهترین عملی است که می توان در این روزها انجام داد، و دلیل بر فضل آن این قول رسول الله صلی الله علیه و سلم است که می فرماید: (العمرة إلی العمرة کفارة لما بینهما والحج المبرور لیس له جزاء إلا الجنة)[2]. ترجمه: یک عمره تا عمره دیگر موجب بخشش و کفاره گناهانی می شود که میان آن دو عمره انجام گرفته اند. و حج مقبول پاداشی جز بهشت ندارد.
2ـ روزه گرفتن در این روزها به اندازه توانایی به خصوص روز عرفه، به خصوص که جنس روزه از جمله بهترین اعمال است که الله تعالی آن را برای خود انتخاب کرده است، همانطور که در حدیث قدسی آمده: (الصوم لی وأنا أجزی به ، انه ترک شهوته وطعامه وشرابه من أجلی)[3]. ترجمه: روزه برای من است و من پاداش آن را می دهم، زیرا روزه دار شهوت، طعام و شراب را به خاطر من ترک می کند.
و از ابی سعید الخدری رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (ما من عبد یصوم یوماً فی سبیل الله ، إلا باعد الله بذلک الیوم وجهه عن النار سبعین خریفاً)[4]. ترجمه: هیچ بنده ای نیست که یک روز در راه الله روزه بگیرد مگر اینکه الله او را به خاطر آن روزه، به اندازه هفتاد سال از جهنم دور می کند.
و امام مسلم در کتاب "صحیح" از ابی قتادة رضی الله عنه روایت کرده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (صیام یوم عرفة أحتسب علی الله أن یکفر السنة التی قبله والتی بعده). ترجمه: اجر روزه گرفتن روز عرفه این است که باعث کفاره ی گناهان یک سال قبل و بعد فرد می شود.
3ـ تکبیر و ذکر کردن در این روزها، زیرا الله تعالی می فرماید: (وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ م عْلُومَاتٍ)[5]. ترجمه: در این روزهای معین ذکر الله را کنید. برخی از مفسرین این ایام را دهه ذی الحجه تفسیر کرده اند، و علماء ذکر در این روزها را مستحب می دانند به دلیل حدیث ابن عمر رضی الله عنهما که می گوید: (فأکثروا فیهن من التهلیل والتکبیر والتمحید)[6]. ترجمه: پس در این روزها تهلیل (لا اله الا الله) و تکبیر( الله اکبر) و تمحید (الحمدلله) الله را بیشتر کنید. و در صحیح بخاری روایت شده که ابن عمر و ابی هریره رضی الله عنهما در این روزها تکبیرکنان به بازار می رفتند و مردم نیز همراه آنان تکبیر می گفتند. و مستحب است که با صدای بلند در بازارها، راه ها و مساجد و ... تکبیر گفته شود، زیرا الله تعالی می فرماید: (وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ)[7]. ترجمه: و الله را به خاطر اینکه شما را هدایت کرده به بزرگی یاد کنید. اما تکبیر گفتن به صورت جماعت جایز نیست یعنی تلفظ کردن آن با یک صوت، بلکه سنت این است که هر کس به صورت منفرد تکبیر گوید، و این حکم در جمیع اذکار و ادعیه ثابت است مگر اینکه برای تعلیم باشد، و جایز است که در این روزها انواع تکبیر، تحمید و تسبیح و سایر دعاهایی که مشروع هستند گفته شود.
4ـ توبه کردن از تمام گناهان و بازگشت به سوی الله تا مورد مغفرت و بخشش پروردگارش قرار گیرد، زیرا که گناهان باعث دور شدن فرد از پروردگار می شود، اما طاعات باعث نزدیک شدن او به الله می شود، و در حدیث از ابی هریره رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (ان الله یغار وغیرة الله أن یأتی المرء ما حرم الله علیه)[8]. ترجمه: همانا الله تعالی به غیرت می آید، و آن زمانی است که مؤمن مرتکب کارهایی می شود که الله تعالی آنان را حرام کرده است.
5ـ افزایش اعمال صالحه، از جمله نوافل عبادات مثل: نماز، صدقه، جهاد و قراءت قرآن، و امر به معروف و نهی از منکر و... زیرا اینها اعمالی هستند که در این روزها اجر و ثواب آن افزایش می یابد.
6ـ جایز است که در این روزها در هر وقت از روز و شب تا فرا رسیدن نماز عید تکبیر مطلق گفته شود و همچنین جایز است که تکبیر مقید گفته شود که همان تکبیر گفتن بعد از نمازهای فرض است که در جماعت خوانده می شود، که زمان آن برای غیر حجاج از فجر روز عرفه شروع می شود، و برای حجاج از ظهر روز عید آغاز می شود که تا نماز عصر آخرین روز تشریق ادامه دارد.
7ـ قربانی کردن در روز عید و روزهای تشریق که سنت نبی مان ابراهیم علیه السلام است زمانی که الله به جای قربانی کردن فرزندش به او گفت چهارپایی را قربانی کند. و در حدیث از رسول الله صلی الله علیه و سلم روایت شده که ایشان دو قوچ سفید شاخ دار را با دستانش ذبح کرد در حالی که تکبیر می گفت و پایش را بر گردنش نهاده بود.
8ـ در صحیح مسلم از ام سلمه رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (إذا رأیتم هلال ذی الحجة وأراد أحدکم أن یضّحی فلیمسک عن شعره وأظفاره). ترجمه: زمانی که شما هلال ماه ذی الحجه را دیدید و یکی از شما خواست قربانی کند، پس از گرفتن مو و ناخن هایش خودداری کند. و در روایت دیگر، مو و ناخن هایش را نگیرد تا زمانی که قربانی کرد. و این نهی فقط شامل صاحب قربانی است نه همسر و فرزندانش مگر اینکه هر کدام از آنها به صورت جداگاه بخواهند قربانی کنند.
.
9ـ بر مسلمان واجب است که برای ادای نماز عید حرص داشته باشد و همچنین به خطبه توجه کند تا از آن بهره برد و احکام شرعی عید را یاد بگیرد و بداند که روز عید روز شکر و روز انجام اعمال نیک است، نه اینکه این روز را روز معصیت و گناه قرار دهد و به موسیقی و ... گوش دهد.
بعد ذکر فضیلت و اعمال دهه ذی الحجه شایسته است که هر مسلمانی این روزها را غنیمت شمارد و به ذکر و طاعات و شکر و واجبات و دوری از منهیات بپردازد تا رضایت الله را به دست آورد.
والله الموفق والهادی إلی سواء السبیل وصلی الله علی محمد وآله وسلم
[1] (ما من أیام العمل الصالح فیها أحب إلی الله من هذه الأیام – یعنی أیام العشر - قالوا : یا رسول الله ولا الجهاد فی سبیل الله ؟ قال ولا الجهاد فی سبیل الله إلا رجل خرج بنفسه وماله ثم لم یرجع من ذلک بشیء).
[2] ـ صحیح بخاری.
[3] ـ مسند امام احمد.
[4] ـ متفق علیه.
[5] ـ حج: 28.
[6] ـ معجم کبیر طبرانی.
[7] ـ بقره: 185.
[8] ـ صحیح بخاری و مسلم.
