خرما و ارده

پسین یا چاشتگاه یک روز بارانی، آنچه به مزاج یک جنوبی می چسبد خرمای خاستوئی آغشته در ارده است. خرما و ارده این دو یار دیر نشین از دیرباز به عنوان یک پس خوراک و گاهی پیش خوراک (دسر) در فرهنگ غذایی جنوبی ها جایگاهی دارد. هر چند زمستان جنوب کوتاه و تقریباً در حد بهار اقلیم سرد است، اما خرما ارده در این فصل کوتاه پاره ای جدا نشدنی سفره هاست. عطر ارده زمانی که بر سر سفره به مشام می رسد اشتهای انسان را برای غذا خوردن دو چندان می کند و شاعر «بسحاق اطعمه» در این راستا گفته است:

کاسه ارده و دوشاب گرت پیش نهند

چون لران از سر رغبت بخور و شرم مدار

هر چند در آغاز مراد از گفتار پرداختن به ارده بود اما میسر نگردید مونس دیرینه­اش که بسیار هم پرخاصیت و مهم است نادیده گرفته شود. از این روی برای تزئین و تکمیل سفره این گفتار خرما را فراخواندیم و گفتار بر این شد : « خرما و ارده» !

اول: خرما

خرما واژه ای است پهلوی (از گویش های ایران باستان) و میوه ای است بسیار قدیمی. این میوه پرخاصیت برای مردم کشورهای اروپا و آمریکایی تا حدی ناآشناست و آن را فقط در کیک و شیرینی مصرف می کنند ولی در خاورمیانه و مخصوصاً در کشورهای عربی به عنوان یک غذای اصلی به کار می رود. یهودیان معتقدند درخت خرما در فلسطین و یا اسرائیل امروزی به فراوانی وجود داشته است. مسلمانان معتقدند که حضرت محمد(ص) این درخت را خلق کرده است. در دیانت مسیح برگ درخت خرما سنبل و نشانه شهادت و روح شهدائی است که در راه دیانت حضرت مسیح جان باخته­اند.

ترکیبات شیمیایی و خواص دارویی

خرما دارای 25 درصد ساکاروز، 50 درصد گلوکز و مواد آلیومینوئیدی و آب می باشد. به علاوه دارای ویتامین های مختلف منجمله E C B A است و مقداری املاح را نیز دارا می باشد. یک ضرب المثل عربی می گوید: خواص درخت خرما به اندازه روزهای سال است. درخت خرما تنها میوه ای است که در صحرا وجود دارد و طبیعت این درخت را به مردم صحرا داده است. اثر معجزه آسای هسته خرما از بین بردن تورم پلک چشم است. خرما بر میل جنسی موثر است. از جمله مضرات خرما، افراط در خوردن آن برای افرادی است که قند خون آنها بالاست.

دوم: ارده

برای یافتن معنی دقیق واژه ارده در کتب فرهنگ های مختلفی جستجو شد. اما از آنجا که پس از آرد شدن کنجد، ارده به دست می آید، لذا ارده همان آرد شده کنجد است و به عبارتی کلمه ای است که با فعل آرد شدن وضع شده است. در کتاب «بحر العلوم» آمده است:

کنجد کوبیده کنجد آرد شده که روغن آن نگرفته اند و در کتاب « بهار عجم» آورده شده: کنجد پوست گرفته سائیده با روغن، کنجد را در آسیای مخصوص که آن را ارده آسیا گویند آس کنند و چیزی به قوام عسل از آن حاصل نمایند و آن را با قند و نبات و خرما و شیره آمیخته خوردند و حلوائی که از آن بسازند، حلوای ارده گویند و در کتاب «تحفه حکیم مومن» نقل شده: کنجد کوفته بر روغن نشسته، کنجد کوفته با شیره، آرد، آرد کنجد سپید. خواصی که برای کنجد گرفته شده از این قرار است:

1- کاهش فشار خون 2-گرفتگی صدا از بین می برد 3-نرم کننده معده و روده است 4-غذای خوبی باری رشد کودکان است 5-برگ کنجد باعث رشد و سیاهی موی سر می شود 6-برای رفع ناراحتی کیسه صفرا مفید است 7-کنجد ضد رماتیسم است

حلوا ارده

ابداع، چگونگی و نحوه دست یابی به فن تولید حلوا ارده را به شیخ بهایی نسبت می دهند. به طوری که در تاریخ آمده شاه عباس به دنبال جیره غذایی مناسب برای سربازانش بود که دارای این شریاط باشد. اولاً مقوی و انرژی زا باشد ثانیاً حمل و نقل آن آسان و ثالثاً برای شرایط جنگی مناسب بوده و برای مصرف نیاز به گرم کردن نداشته باشد و به دنبال این قضیه بود که مرحوم شیخ بهایی با همکاری شیرینی سازان آن زمان چیزی که امروز با حلوا ارده معروف است، به دست آورد.

البته بدیهی است کیفیت و نحوه ساخت آن با حلوا ارده امروزی تا حدودی متفاوت بوده در حال حاضر در دیگر کشورهای جهان از قبیل یونان، ترکیه، یوگسلاوی، لبنان، عربستان و کشورهای شوروی سابق نیز حلوا ارده تولید می شود که البته از نظر کیفیت و نحوه تولید و مواد تشکیل دهنده آن با حلوای ارده ایرانی تفاوت دارد.

ارده در هرمزگان

هرمزگان نیز از استان هایی است که سابقه تولید ارده در آن به سالیان دور بر می گردد. نقاط زیادی از استان به طور سنتی مبادرت به تولید ارده می کرده اند اما گذشت زمان هنوز نتوانسته ذائقه هرمزگانی ها را از علاقه به ارده بکاهد. شهر قدیمی و تاریخی بندرلنگه از قدیم الایام جایگاه ساخت و ساز ارده بوده و در بستک، جناح، هرنگ نیز از زمان های دور به تولید ارده می پرداخته اند. اما این غذای مقوی و کم ضرر کماکان در شهرهای گفته شده هوادارانی دارد و کارخانه­هایی به صورت سنتی به ساخت ارده می پردازند. در پایان بیتی از شاعر بنام «ملا منیر» زینت بخش سفره خرما و ارده می کنیم:

آنچنان از ثنای ارده شکفت

که سخن های چرب و شیرین گفت