روزگار بندرلنگه در سال 1301 هجری شمسی

روزگار بندرلنگه در سال 1301 هجری شمسی

اشاره : هرگاه نگارنده در خصوص نگاشتن گوشه ای از گذشته ی بندرلنگه با برخی از دوستداران این شهر به گفتگو نشسته ، غالبا نظرشان بر این است که تا بحال هر چه راجع به لنگه گفته شده ، از گذشته ی آن بوده و چرا کسی به حال و روز این شهر نمی پردازد؟!

نگارنده معتقداست هر چند این نظر (کم گویی از وضع فعلی شهربندرلنگه و حومه) بجاست، اما همگان می دانند که گذشته بندرلنگه ، بسیار پرفروغ و گاهی هم تاسف بارهم بوده است. از سوی دیگر هنوز ما و نسل جوان، در دانستن معمای فراز و فرود بندرلنگه کنجکاویم. لذا گفتن از گذشته ی بندرلنگه ، اهالی محترم بندرلنگه را (خصوصا جوانان) مجاب می کند که بدانند در چه دیاری زیست می کنند و در گذشته مدیریت و بافت جمعیتی این شهر چگونه بوده است. طبعا هر چه امروز بر این شهر می گذرد نتیجه ی حکایات و تاریخ گذشته آنست...

((تحولات سیاسی خلیج فارس و نواحی پس کرانه های آن در سالهای بحرانی پس از جنگ جهانی اول از اهمیت بسیاری برخوردار است. این تحولات منجر به نتایجی گردید که منشا بسیاری از رویدادهای مهم منطقه به حساب می آید)).

ذیلا تلاش شده نمایی از وضعیت تجاری اداری شهر بندرلنگه در اوایل 1300 شمسی استخراج و مورد مطالعه خوانندگان محترم ماهنامه ((مروارید مهر)) قرار گیرد.هر چند در گردآوری این مقاله منبع محدود بود، اما بکر بودن این اطلاعات نگارنده را به تدوین این گفتار ترغیب نمود.

سال 1301 – بندرلنگه

در این سالها احمد شاه قاجار پادشاه ایران است. در بسیاری از نقاط کشور شورش ها و قیامهای محلی شکل گرفته است. وضعیت خلیج فارس و پس کرانه های آن ناآرام است. سواحل حد فاصل بندرکنگان تا بندرلنگه در کنترل نیروهای قبیله ای و روسای آنان است. این منطقه تحت نظارت والی فارس و ضابطین محلی اداره می شد و قوی ترین ارتباط با دولت مرکزی داشته است.

((با این همه ناامنی مسیرهای تجاری بندرلنگه و بندرعباس به طرف شیراز و کرمان ، تاثیر مخرب خود را بر این مناطق برجای گذاشته بود. بندرلنگه و نواحی وابسته به آن دچار افول و رکوداقتصادی شدیدی بودند.سیل مهاجرت تجار و کسبه از این بندر به سمت سواحل جنوبی خلیج فارس در این دوره به طور چشمگیری افزایش یافت. بندر دوبی(دبی) رقیب اصلی بنادر ایرانی ، از این به بعد روز به روز رونق بیشتری می یافت.مهاجرت تجار ایرانی به این منطقه و حمایت گسترده کارگزاران انگلیسی ، عمده ترین مهاجرت تجار ایرانی به این منطقه و حمایت گسترده کارگزاران انگلیسی ، عمده ترین عوامل رونق بندردوبی محسوب می شد. در این وضعیت بندرعباس در سایه تلاش وفعالیت تجار و بازرگانان محلی به حیات اقتصادی خود ادامه می داد.کارگزاران دولتی در این شهر از حمایت مرکز برخوردار نبودند. گردش اقتصادی فعالیت این بندر مهم به شدت وابسته به سرمایه گذاری تجار بومی بود. وضعیت سیاسی و اقتصادی در سواحل حد فاصل میناب تا بندر جاسک در شرایط بسیار نامطلوبی قرار داشت. این ناحیه پهناور تحت سیطره و تسلط خوانین محلی و روسای طوایف بود)).

یمین الممالک ، کارگزاری بنادرخلیج فارس

در آذر ماه 1300 شمسی ، شخصی به نام مشارالدوله به سمت حاکم بنادر منصوب می سود و یمین الممالک در سمت کارگزاری بنادر خلیج فارس ابقاء می شود. یمین الممالک از طرف دولت مامور میشود یکسری اطلاعات سیاسی نظامی از بنادر خلیج فارس جمع آوری و به مرکز گزارش نماید.

در واقع این مقاله گزیده ایست از تکمیل پرسشنامه هایی که توسط یمین الممالک کارگزاری بنادر تهیه شده است. وی با کشتی پرسپولیس و با ناخدایی شخصی به نام عبدالرحمن به چندین بندر از بنادر خلیج فارس وارد شده و اطلاعات لازم را جمع آوری کرده است.

در سال 1301 نایب الحکومه در بندرلنگه که بود؟

در این سال نایب الحکومه در بندرلنگه شخصی به نام صولت الملک است.وی اهل بستک و نام اصلی او محمد رضا پسر محمدتقی خان است.از 15 سالگی به استخدام دولت در آمده است و توسط مشارالملک (حاکم بنادر) در بندرلنگه مامور می شود. صولت الملک در سال1301 در سن40سالگی بوده است.

جمعیت و بافت اجتماعی بندرلنگه

درسال 1301 دوهزار وششصد خانوار(2600) در بندرلنگه ساکن بوده اند. وجمعیت بندرلنگه سیزده هزار و سیصد نفر بوده است.(13300). خانه های مردم گلی و پشی است( پش : برگ نخل).

چند هندو و تبعه انگلیسی هم سالیانه به مدت 5یا 6 ماه در بندرلنگه سکونت داشته اند..

ابنیه دولتی تنها قلعه ایست که از زمان مشایخ عرب باقی مانده ئ در آن زمان هیچ بنای دولتی در لنگه وجود نداشته است. تلگراف اما در بندرلنگه دایر بوده اما کارایی نداشته است.

مدرسه محمدیه

آنگونه که از این منبع بر می آید ، محل مدرسه محمدیه ابتدا طویله ی منزل شیخ محمد و مشایخ عرب بوده است.....

طبق پاسخی که سطوت الملک به پرسشگر وقت میدهد: (( ...این طویله ی منزل شیخ محمد و مشایخ عرب بوده است . در ایامی که آقای دریابیگی در سنه 1316(قمری) محمد را از لنگه خارج و لنگه را تصرف کردند ، املاک مشایخ عرب را ضبط و این خانه و املاک را باستثنای طویله با (به)آقای معین التجار بوشهری فروخته و املاک مزبور جناب معین التجار به مرحوم آقا عبدالله گله داری فروخت و این خانه تقریبا دو سال و نیم است که اهالی در(به قیمت) هزار و سیصد تومان از معین التجار بوشهری که در طهران هستند خریدند و فعلا مدرسه محمدیه در اینجاست....))

گمرک بندرلنگه در چه سالی تاسیس شد؟

بموجب اسناد اشاره شده در منبع اصلی این مقاله ، گمرک بندرلنگه در سال 1317 هجری قمری تاسیس شده است.

آنچه اهمیت دارد جمعیت این شهر در سال تاسیس گمرک است. هر چند سال 1301 شمسی (یعنی 97 سال پیش) جمعیت لنگه 13هزار نفر بوده است, طبق همان منبع در سال 1317هجری قمری(یعنی123 سال قبل) جمعیت این شهر 35 هزار نفر بوده است!!

این واقعه نشانگر آنست که پدیده مهاجرت از شهر بندرلنگه از 123 سال قبل آغاز شد.

در سال 1301 هجری شخصی به نام جوزف فرد مدیر گمرک بندرلنگه بوده است.وی اهل کشور پرتقال بوده است.

کشف حجاب و سربازگیری علت اصلی جابجایی جمعیت از لنگه

یکی از رویدادهای شگفت انگیز نیمه قرن بیستم در ایران، ماجرای کشف حجاب بود. از این قرار که رضا شاه دستور داد که از 17 دیماه 1314 ، زنی حق بر سر کردن چادر یا روسری نخواهد داشت. از اول فروردین 1315 ، تشکیلات پلیس هراس انگیز شاه ، دستور داشت هر زنی را با حجاب در معابر مشاهده کرد، با زور و خشونت چادر از سر او برگیرد. این واقعه در جنوب ایران با تعصب مرد جنوبی بر ناموس خود غوغا آفرید و معضلات اجتماعی بسیاری را موجب شد. مهمترین واکنش به این دستور ، مهاجرت بسیاری از متدینانی بود که تمکن هجرت را دارا بودند.بسیاری از این خانواده های اصیل و قدیمی جلای وطن کردند و راهی دبی و ابوظبی و کویت رفتند.

غلامحسین ساعدی در کتاب اهل هوا در این باره مینویسد: مسله کشف حجاب اولین علت بود و بزرگترین ضربت را بر مسلمانان متعصب آن حواشی ....توی کوچه و بازار برقع و بتوله از صورت زنان میگرفتند و دامن هایشان را می چیدند و کوتاه میکردند و مرده را که تمام سال یک پیراهن کتانی سفید بیشتر بر تن نداشتند مجبور کردند که کت و شلوار بپوشند. اما زن جنوبی هنوز هم که هنوز است برقع و بتوله بر صورت دارد این چنین تحولی را بهیچ صورتی نمی توانسته توجیه بکند و مردم به ناچار شب ها سوار جهاز شده راه دریا را پیش میگرفتند...معروف است که ظرف سه چهار شب نصف مردم لنگه فراری شدند و یک شب نصف لنگه خالی شد...

میگویند 500خانوار آل کمال در یک شب روستاهای قشم را خالی کردند....

((افول تجارت بندرلنگه از سال 1317 قمری و به دنبال استقرا گمرک در آن صورت پذیرفت.از این ایام تجار عمانی به دلیل سخت گیری های مامورین بلژیکی مستقر در بندرلنگه از تجارت با این بندر صرف نظر کردند . اهالی عمان احتیاجات خود را از مسقط و بحرین خریداری نمودند. با توجه به اینکه این امر لطمه ی شدیدی به تجار لنگه وارد می نمود ، آنان ناگزیر شدند که دفتری در دوبی(دبی) تاسیس نمایند و کالاهای خود را از طریق بندر دوبی رونق بسیاری یافت و تجار لنگه ابتدا دفاتر بازرگانی خود را به آن بندر منتقل و سپس خودشان نیز به دبی نقل مکان نمودند. انتقال ثروت و سرمایه تجار بندرلنگه به دوبی ، باعث خرابی تدریجی بندر(لنگه) شد و مهاجرت بی شمار مردم و ساکنین آن را به بندر دوبی باعث گردید.یک برآورد غیر رسمی نشان می دهد که طی این مهاجرت بزرگ هفتاد میلیون روپیه از ایران خارج شده است.

جابجایی بزرگ جمعیت بندرلنگه سال ها بعد با سیاست ((سربازگیری)) و ((کشف حجاب)) به اوج خود رسید و ضایعات بسیاری را به وجود آورد)). بازرگانان عمده بندرلنگه که پس از کشف حجاب به خارج از کشور مهاجرت کردند عبارتند از

نتیجه گیری:

((بندرلنگه اگر چه خیلی زود در سایه رونق تجارت و بازرگانی و وجود مراکز علمی متعدد و...به شکوفایی قابل توجهی دست یافت اما دیری نپایید که در اثر عواملی چون شورشهای داخلی ، تغییر سیاست تجاری انگلستان ، افزایش و عوارض گمرکی ، نداشتن اسکله بزرگ ، بی توجهی و سیاست غلط رژیم حاکم بر ایران و اعمال قوانین ظالمانه مانند : قانون انحصار تجارت ، حذف مکتب خانه ها ، قانون وحدت لباس و از همه مهمتر کشف حجاب ، باعث مهاجرت و فرار بسیاری از بازرگانان و علماء لنگه به امارتهای تازه تاسیس شده مانند دبی و قطر شد. با مهاجرت گسترده آنها این شهر اکثریت جمعیت خود از دست داد و لنگه تبدیل به یک شهر کم رونق و خالی از سکنه و در نتیجه ویران گردید.))

منابع: 1-محمد باقر وثوقی،تحولات سیاسی صفحات جنوبی ایران،مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

2-محمد پرسور،پایان نامه دوره کارشناسی ارشد ، رشته تاریخ، دانشگاه اصفهان.