از سال دردی تا کرونا

بدون شک وقوع بیماری جدید عالمگیری به نام کوید ۱۹ یا کرونا یک حادثه کم نظیر لااقل در عصر ماست.

به گونه ای که ما را به یاد همه گیری و با و طاعون و حدود بیست بیماری عالم گیر در طول تاریخ می اندازد.

بیماری وبا در بازه زمانی ۱۵۰ ساله( از سال 1817 تا ۱۸۹۶ و از ۱۸۹۹ تا ۱۹۲۳ میلادی)7بار در جهان رخ نشان داده و در قاره های مختلف مردمان زیادی را مبتلا نمود و درکشور های ایران مصر هند و فیلیپین به طور گسترده شایع و افراد زیادی مبتلا و درگذشتند.

وبای شدید در سال 1284 هجری قمری در همه شهرهای ایران همه گیر می شود.همچنین در سالهای 1287،1294،1307،1309،1310،1320و1344هجری قمری وبا در همه جای ایران شیوع پیدا می کند.

در زمان شیوع بیماری وبا در جهان و ایران برخی از نقاط جنوب کشور به ویژه شهرهای جنوب فارس و شهرهای غرب هرمزگان نیز درگیر یک بیماری همه گیر بودند.

منطقه بستک و حومه آن از جمله مناطقی بود که بیماری همه گیر در آن بسیار شایع و تلفات فراوانی داد. میزان شیوع چنان بود که هنوز در خاطره و یاد مردم مانده و به عنوان یک دوره و سالهای تلخی از آن یاد می شود.

به دلیل کمبود و یا نبود امکانات بهداشتی در کشور و به تبع آن در منطقه بستک، علاج ضعیف و یا اصلاً وجود نداشته است. بی شک در زمان آن بیماری همه گیر هیچ‌گونه مقاومتی به عمل نیامده و میزان مرگ و میر بسیار بالا بوده است. شاید تا حدی با توسل به داروهای محلی مداوایی به عمل می آمده است.به همین سبب در کنار حوادث تلخی همانند زلزله معروف دهه ۳۰، سیل و غیره، آن سال به " سال دردی"(سال درده ، سر درده یا سل درده ) نام گرفت و هنوز در اذهان مردم مانده ا ست . بیماری که در منطقه بستک و جنوب فارس از آن خبر داریم ، هم زمان با وبایی است که در کل کشور در سال 1344هجری قمری رخ دادهاست . در واقع همان وبای همه گیر جهانی بوده که به ایران هم سرایت می کند. برخی افراد معتقدند بیماری کشنده آن روزگار که به سال درده یا دردی معروف شد ، نوعی آنفلونزا بوده است.

یکی از نویسندگان منطقه در کتابی تاریخی نقل می‌کند:" در سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۴۶ هجری قمری دوبار مرض مسری مهلکی در بستک و قراء آن شیوع پیدا کرده است به طوری که از علائم آن بر می آید این مرض وبا بوده، مخصوص در مرحله اول( ۱۳۳۷) به قدری شدید بوده است که در یک قریه هزار نفری ۲۷۰ نفر تلفات داده است.

تلفات یک روز بستک به ۱۵۰ نفر رسید. این بیماری خانمان برانداز مومنین آن(را) روز قهر و غضب الهی و متجددین قحطی و بیماری مصنوعی اروپاییان (و)زاییده گازهای مسموم و اثرات تعفن میلیونها اجساد انباشته مردمان ،(و مردم را)فدای هوا و هوس سیاستمداران و جاه طلبانه اروپایی بودند می دانستند"

(بالود، محمد، فرهنگ عامه در منطقه بستک، نشر همسایه ،به نقل از تاریخ جهانگیری تالیف محمد اعظم بنی عباسیان) .

. برخی افراد معتقدند بیماری کشنده آن روزگار که به سال درده یا دردی معروف شد و در اوز فارس ششصد نفر را به کام مرگ فرستاد، نوعی آنفلونزا بوده است.

عنایت نامور از فرهنگیان اوزی مقیم امارات با استناد به کتاب" تاریخ دلگشای اوز " تالیف ملامحمد هادی کرامتی" تحیلیل می نماید که بیماری سال دردی نوعی آنفلونزا بوده است:

"... به یک دفعه ولوله بلیه عالم گیر شایع و بلای خانمانسوز که نتیجه جنگ جهانسوز «بین الدولی» است از اسپانیا سرایت به ممالک شرق نموده و اکثر بلدان و قراء ایران فرا گرفت و هزاران هزار نفوس هر مرز و بوم تلف و به هلاکت رسیدند. در شهر ربیع الاول سنه1366، این مرض مهلک مسما به زکام صدریه و به لسان فرنگی «آنفلونزا»که از اثرات متعفنه و بخارات سمیه مهلکه توپ و خمپاره بود که دود گندیده آن به مشام هر ذیروخی می رسید علی الفور می مرد و یا به مرض خفقان مبتلا می شد".(به نقل از عنایت نامور)

بیماران سال دردی رنگ آنها بنفش و کبود می شده ، برخی مژه و ابروهای آنها ریزش داشته است.(نشانه های بیماران در اوز به نقل از نامور).

این بیماری در جهرم ، لار، محلچه ، گراش، خنـج ، سده،بیدشیر (بیدشهر)خنج ، پیشــــور ، کرمسته ، خــور،گلار ، دشت، ده پشت ، آبشـور و بیخ اشکنان نیز شیوع فراوان داشته است. گفته می شود در اوز فارس ششصد نفر تلفات انسانی داشته است(به نقل از نامور).

در قطعه شعری که یکی از معلمین خوش قریحه شهر خور لارستان سروده ضمن اظهار وضع اسفبار و درد آور آن روزها، نام مناطق مبتلابه وبای آن روز، نقل کرده است.(ذیلا خواهد آمد)

با پرسش های میدانی که به عمل آمد معلوم گردید بنادر هرمزگان کمتر دچار بیماری وبای آن روزگار شده و اگر بوده میزان تلفات در آن حد جایی نقل نشده و یا در اسناد تاریخی ذکر نشده است. برخی از قدمای شهر بندرلنگه ،گزیر و چاه مسلم نیز به نقل گذشتگان از ابتلای این بیماری همه گیر در شهرشان خبر می دهند اما آمار و نوع بیماری و میزان تلفات در دست نیست.

شاید یکی از دلایل عدم شیوع و با در روستاهای ساحلی و همچنین شهرها ی بندری ،مصرف ماهی در وعده های غذایی به عنوان غذای اصلی بوده که موجب تقویت سیستم دفاعی بدن می شده است.

مرحوم عباس انجم روز نویسنده و پزوهشگر معروف بندرلنگه نقل کرده است: برای اولین بار که غذایی به نام «مهیاوه» توسط یکی از اهالی لارستان ساخته شد ، در واقع برای مقابله با بیماری عالمگیر وبای آن دوره بوده است. زیرا یکی از ترکیبات مهیاوه ماهی است (ماهی متو و یا حشینه)و دلیل دیگر سفر اهالی بنادر به کشورهای حوزه خلیج فارس، که لااقل این بیماری دامن مردان خانواده را نمی گرفته است .

شاید دلیل بروز و با در آن زمان مصرف آب آلوده بوده است که به نظر می رسد استفاده از آب آب انبارها(آب راکد عامل وباست) ‌تأثیر در همه گیر بودن این بیماری داشته ، گفته می‌شود سال قحطی هم تقریباً با زمان شیوع این بیماری تقارن داشته و ضعف قوای جسمانی بدلیل سوء تغذیه، مزید علت گرفتاری مردم آن زمان به این بیماری مهلک بوده است . روایت می‌شود فرزند یکی از خوانین وقت بستک که بسیار جوان و دلبند خان وقت بوده به همین علت جان می سپارد. خان که به قصد معالجه فرزند جوانش عازم لار بوده، در مسیر فرزندش را از دست می دهد.

راوی دیگری از وضع اسفناک آن زمان چنین روایت می کند:" این بیماری هولاک به تمام آبادی جهانگیریه( بستک) به سرعت شیوع یافت و در هر ده و قصبه و شهر روزانه تعداد زیادی تلف شدند. کثرت تلفات مردم چه بسا مجال کفن و دفن نمی‌داد و جسد بیچارگان در آبادی های اطراف طعمه سگها و در راه ها و بیابان ها طعمه درندگان می شد. پرستار و گماشته ای که نان و آبی تهیه کند وجود نداشت مردم دسته دسته می‌مردند و هر چند نفر در یک گورستان دفن می شدند.

این سال در بستک به سال" دردی" مشهور شد.

نگارنده معتقد است با توجه به تقارن سال دردی با وبای عالم گیر که در سالهای1337و1346رخ داده، می توان نتیجه گرفت بیماری سال دردی وبا بوده است. هر چند چندین بیماری همه گیر یا اپیدمی می توانسته همزمان رخ دهد.

محمد عبدالله انصاری یکی از شعرای خوش قریحه شهر خور سال دردی را با سرودن شعر ای چنین وصف می نماید:

بنـــــــــــام خالـــق یکــــتا خــدا را کــــنم من یک قـــصه ابـــــتدا را

رفیقــــان بـشنویــد یک داستـــانی اگر فکــرش کنی حیــران بمانـی

شنیــــدم این از قــــــول بزرگــــان که افــتاد یک مرض بر کل بلـدان

بــــدی تاریخ الف سیصـدش رفــتاضافه بود ثلاثیـــن و دگـر هفـــت

بــــدی درد بــــدی خیــلی خطرناک تنــــقل کــرد زودی خــاک خـــاک

ز سمت لار تا اطـــــــراف جــــهرم بشــــــد شل بنـــی آدم دگـــر گـــم

گـــراش و محلچه ، خنـج و سده هم دو ثـــــــلث از جنــــس بشد کـــم

تمام گوده بار هر شهـــــر و هـر ده بلوک و بیدشهر و باغ و مــــیده *

بخنج ، پیشــــور ، کرمسته و خــور گلار و دشت، ده پشت و آبشـور

جـــناح ، بستــک و کوخــرد و لاور و بیخ اشکـــنان جمـله سراســـر

صدوپنـــجاه نــفر یک شب بـــمردندو این در شهر بستک جان سپردند

بغـــــار کهــن می ریختــــــند فراوان بسی چـــاه پر شد از جسم انسان

بسی مـــــــادر که اندوه پســـر خورد بسی طفـل رضیع که مادرش مرد

یتیــــــمان بی پــــــدر مـــــادر بماندند بسی زنهـــــا بی شوهـــر بماندند

عجــــــب درد گــــــــــران بی دوا بود همه بر جــــان خود را مبــتلا بود

کسی بر حـــــــــــال یکدیگــــر نبودی همه بر جــــان خود افسرده بودی

نبود یک خانـــــــه خالـــی از این درد دهات و شهر و کوهستان گذر کرد

ز بعد وصـــــــف درد و شــرح بسیار بگویــم نـــام خود با مسکن و کـار

محمد احمد عبـــــــــــــــدالله نام است به انصـــــــــــاری فامیلم تمام است

معلــــــــم کار من و ساکنم خــــــــور و پنجاه و دو سال است عمر مزبور

سلام بی حــــــد و صلــــــوات بسیار به روح شـــــــاه دین ســـالار اخـیار

بررسی وجوه اشتراک و تاثیرات اجتماعی وبا در سال دردی و کرونا

کرونا در عصر ما رخ داد. عصری که بشر و علم چاره و علاج بسیاری از مشکلات و امراض را یافته است و شاید هم تا حدی چنین ادعایی به واقعیت نزدیک باشد. و بای عالمگیر تلفات انسانی فراوانی داشت گفته می‌شود شبه قاره هند بیشتر از هر جای دیگر عالم درگیر و با بوده است و آمار فوت شدگان از میلیون ها نفر گذشته است. همانند کرونا که افراد مشهوری را به کام مرگ برد، وبا نیز هگل (فیلسوف معروف آلمانی) و چایکوفسکی(آهنگساز معروف روسی) را از بین برد.

مهمترین وجه اشتراک این دو بیماری غافلگیری بشر است. نایاب شدن ابزار و وسایل ضد عفونی کننده و پیشگیرانه حتی در قلب اروپا مهمترین خبر امروز جهان است . کرونا چنان اذهان را درگیر کرد که جانشین مهم‌ترین دغدغه زندگی مردم جهان شده است.

بیماری کرونای عصر ما بر سیاست، اقتصاد، مناسبت ها و عقاید دینی تاثیر دور از انتظاری گذاشته است به گونه‌ای که مسلمانان جهان نماز جماعت را ممنوع ، زیارتگاه ها و بقاع متبرکه را تعطیل و در الفاظ و عبارات اذان نیز تغییر داده ا ند .

بررسی عمیق تر این آثار زمانی می‌توان دقیق تر شود که این ویروس برای همیشه نابود و شکست بخورد.

تدابیر پیشگیرانه مردمی ستودنی است

هرمزگان به ویژه جوانان غرب هرمزگان برای جلوگیری از انتقال ویروس کرونا همگام و شاید پیشتاز تر از مسئولین شده اند.آنها به صورت خودجوش راه‌های مواصلاتی شهرها و روستاها را مسدود نموده اند و ضمن احترام به مهمانان هر ساله خود، به آنها پیام داده اند که امسال شرمنده پذیرش شماییم!

اگر در سال دردی (وبای جهانی)، حدود یکصد سال قبل تلفات انسانی فراوانی داشته،اما امروز به مدد خادمان بهداشت ودرمان و کنترل مبادی ورودی شهرها و روستاهای، شاهد کمترین موارد ابتلای کرونا در استان بویژه در غرب هرمزگان هستیم.

در پایان جا دارد به توصیه‌های موکد وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا عمل کرده و دستورالعمل هاو پروتکل های بهداشتی را مد نظر قرار دهیم. بی شک با این تدابیر کرونا را شکست خواهیم داد.