سید سلیمان بنی هاشمی- بستک
« مکتبخانه ها در کشورهای
اسلامی با دین اسلام همزاد هستند. مکتبخانه محلی بوده است که قرآن و مقدمات دین
اسلام را به کودکان آموزش میدادند. » (محمدی و قائینی، 1384: 18)
مکتب در لغت به معنی نوشتن است بعضی معتقدند که « مکتبخانه جایگاهی کهنتر از اسلام
دارد و نام آن مکتب در فارسی و کتّاب در تازی، از تکتیب به معنای نوشتن و
نوشتآموزی گرفته شده است که کار و پیشهای ویژه به شمار میآمد. پشتوانه این گفته را
در لسانالعرب مییابیم که مکتب، جایگاه نوشتآموزی تعریف شده است. کودکانی که در این
مکتبخانهها درس میخواندند، در جای دیگری قرآن و مقدمات دینی میآموختند. رفته رفته
نام مکتب به این جایگاه نیز داده شد. بدین گونه مکتب به جایی گفته میشد که کودکان
در آن هم قرآن و هم خواندن و نوشتن میآموختند. » (همان: 18)
تأکید پیامبر اسلام (ص) بر آموزش قرآن به فرزندان باعث رشد مکتبخانهها در سراسر
جهان اسلام شده است.
«طبرانی» میگوید: رسول خدا (ص) فرمود: « فرزندانتان را بر اساس سه خصلت تربیت
کنید: دوست داشتن پیامبر اکرم (ص)، دوست داشتن اهل بیت او و تلاوت قرآن، و بدانید
که اهل قرآن در قیامت در سایه عرش الهی هستند روزی که هیچ سایهای جز سایهی او
نیست. » (علوان، 1377: 261)
« و نیز از انس روایت شده که رسول خدا (ص) فرموده: « هر معلم و مربی که متعهد
تعلیم سه کودک از امت اسلام میگردد، اگر آنان را در شرایط مساوی تعلیم ندهد و
مساوات و برابری را در بین آنها رعایت نکند، یعنی میان فقیر و غنی فرق بگذارد، روز
قیامت با خائنان محشور خواهد شد. » (حجتی، ___: 21)
و اگر در گذشتهی ایران آموزش همگانی نبود و فقط کودکان بزرگان و ثروتمندان
میتوانستند آموزش ببینند. با تأکید این احادیث آموزش در میان کودکان مسلمان برابر
میشود.
این دو حدیث کوتاه، «گواهی بر این است که در روزگار پیامبر اکرم (ص) و خلفای
راشدین، مکتبخانههایی به وجود آمدند که با هدف آموزش قرآن و پایههای خواندن و
نوشتن برپا شده بود تا کودکان مسلمان به شکل برابر آموزش ببینند. » (محمدی و
قائینی، 1384: 21)
معلوم نیست که مکتبخانهها در شهرستان بستک از چه تاریخی شروع به کار کردهاند. فقط
آنچه همه در یاد دارند آنست که سخن از (مکتب) همیشه بوده است. داستانها نیز بیانگر
این موضوع است. بسیاری از داستانهای عاشقانه که بین دو نفر بیان میشود، شروع عشق
آنها را از «مکتب» نشان میدهد.
مطمئناً مکتبخانهها نقش زیادی در آموزش کودکان شهرستان بستک داشتهاند. اگر مردم
شهرستان بستک به علمای گذشتهی خویش افتخار میکنند و حتی بزرگان اندیشمندی که در
صحنههای علمی حضور دارند همه روزی شاگرد همین مکتبخانهها بودهاند. کمتر روستایی در
شهرستان بستک میتوان یافت که مکتبخانه نداشته باشد.
مسنترهای مردم شهرستان بستک خاطراتی از مکتبخانه دارند که در مجالس خویش بازگو
میکنند. از مکتبخانههای مشهور شهرستان بستک که هنوز هم آثاری از آن به جا مانده
میتوان از مکتبخانهی "ملّا نامی" در روستای فتویه نام برد. شهر بستک نیز
مکتبخانههایی داشته است. که نسل امروز "مکتب حاجی مریم خانم" را به یاد
دارند. روستای کوهیج که خود مهد علم و دارای مدرسهی دینی بوده است. چندین مکتبخانه
داشته است. که از مهمترین آنها میتوان به مکتب "ملّا بیبیزینب" رحمه
الله علیها اشاره کرد. ایشان به مدت 45 سال تنها به آموزش فرزندان و کودکان شهر
خود پرداخت.
آقای حاج ابراهیم عباسی در کتابش "اجداد و نیاکان خود را باز شناسیم" می
نویسد: « در گذشتهی نه چندان دور، جناح محل کسب علم و قرآن بود و با وجود علما و
حافظان و قاریان برجسته قرآن، جناح از جایگاه ویژهای برخوردار بوده است به طوری که
از دیگر مناطق حتی دبی نیز اشخاصی بودند که فرزندان خود را برای یادگیری قرآن کریم
به جناح میفرستادند. » (عباسی، 1386: 34)
ایشان در ادامه از چند مکتبخانه در جناح یاد میکند:
« مکتب مرحوم حاج عبدالکریم خطیب، مکتب حاجی ملاعبدالله محمد عبدالرحمن رادباده،
مکتبخانه قاضی جناح و مکتبخانه مهگل شیخان و مکتبخانه حاجی محمد جلودار و
مکتبخانههای شیخ محمد شیخ عبدالهادی و ... » (همان: 34)
خلاصه آنکه آموزش مکتب خانهای یکی از پایههای آموزشی کودکان شهرستان بستک در گذشته
بوده است.
زمانی که آموزش و تعلیم در ایران اجباری میشود و مدارس دولتی تأسیس میشود معلمها
که به روستاهای شهرستان بستک میآیند، دانشآموزی نمییابند، ناچار به سراغ
مکتبخانهها که پر تعداد بودند میروند و از آنها میخواهند که مکتبخانهی خود را
تعطیل کنند و کودکان را به مدارس بفرستند، بسیاری از مکتبخانهها تعطیل میشوند. یکی
از ملاها به نام احمد محمد حاجی رستم کوهجی که شاعر هم بوده پایان غم انگیز نشاط
خود را چنین میسراید:
« فلک بر صفحه ی بختم قلم زد
به صندوق نشاطم قفل غم زد
عجب شوق و معاشی احمدی داشت
معلم آمد و کارم به هم زد (راوی سید محمد بنی هاشمی، 62 ساله)
