عمارت فکری بندرلنگه

موقعیت عمارت فکری

مروارید مهر انلاین به قلم مهندس ابراهیم اسماعیلی گزارش می دهد:سازنده و معمار محلی خانه‌ی فکری استاد محی‌الدین استادی از اهالی کوی بلوکی است که هنوز هم فرزندانش در محله‌ی بلوکی در کنار مسجد افغان که از آثار میراث فرهنگی شهر بندرلنگه است زندگی می‌کنند. این عمارت با مساحتی بیش از چهارهزار متر مربع و ارتفاعی حداکثر پانزده متر متشکل از سه بخش بیرونی، اندرونی و خدماتی است.

معماری بنا

عمارت فکری با پلان مستطیل‌شکل رو به دریا در راستای شمالی‌ـ‌جنوبی واقع شده است. بخش‌های مختلف شامل ورودی، حیاط یا میانسرای بیرونی، سه اتاق بزرگ در انتهای شمالی بخش بیرونی، صحن(حیاط) و اتاق‌هایی دورتادور آن و یک مهمانخانه در گوشه‌ی شمال‌شرقی بنا در بخش اندرونی که نیمه‌ی شمالی عمارت را تشکیل می‌دهد.بیرون از بنا به موازات ضلغ غربی بخش اندرونی، قسمت خدماتی بخش الحاقی است. بخش خدماتی از دو فضای منفک از هم یعنی آشپزخانه و اصطبل تشکیل شده است. مجموعه‌ی ورودی بنا به ابعاد 4×5 متر، در مرکز ضلع جنوبی، متشکل از آستانه و ورودی پله‌دار است که با پیمودن پنج پله از سطح پیاده‌رو وارد اتاقک مستطیلی شکل می‌شویم.

حیاط بیرونی:

حیاط خانه در حدود دو متر بالاتر از آستانه ورودی قرار دارد. تنها دو راه دسترسی به آن دو رشته راه‌پله‌ی ده ردیفی است که در جناحین اتاقک ورودی قرار دارند. در قسمت ورودی نگهبانِ ورود و خروج، در بالای اتاقی مستطیل‌شکل همتراز با حیاط کف در ضلع جنوبی حضور داشته است. حیاط بیرونی فضایی در راستای شرقی‌ـ‌‌غربی به ابعاد 13/50×22 و دارای سه باغچه است که دو باغچه در دو طرف و یک باغچه به‌عنوان حدفاصل آنها قرار دارد.

تختگاه یا دیوان

راه ورودی به تختگاه یا دیوان از طریق باغچه‌ها به‌وسیله‌ی دو بازوی راه‌پله است که نسبت به کف حیاط موجود دو متر ارتفاع دارد. در تختگاه یا دیوان سه اتاق به موازات هم در راستای شرقی‌ـ‌غربی قرار دارد که یک اتاق مرکزی 5×5 و دو اتاق جانبی 5×3 است. اتاق مرکزی، برعکس پسرفتگی دو متری اتاق‌های جانبی، به گونه‌ای در تناسب ابعاد فضایی این قسمت ایوانی ستون‌دار بر تختگاه و راهروهایی دلگشا چیده شده است. فاصله‌ی بین اتاق140 سانتی‌متر و عرض راهروهای دور تا دور اتاق‌ها 180 سانتی‌متر در سراسر تختگاه اجرا شده است.

ایوان بیرونی

در بخش مقابل اتاق مرکزی در قسمت ایوان یک ردیف ستون ساقه‌مانند وجود دارد اما در سرتاسر قسمت‌های دیگر ایوان جرزهای چهارگوش قرار گرفته است. در بدنه‌ی اتاق‌ها درگاه‌های بسیاری اعمال شده که بیشتر کارکرد آن برای تهویه‌ی هوا ارجحیت داشته است.

بادگیر

خانه‌ی فکری دارای پنج بادگیر است که همگی با ارتفاع پنج متر در ابعاد 2×2 متر هستند. این بادگیرها در نمای خارجی در سطح پشت بام از دو بخش تشکیل شده‌اند. برای استحکام بخش بالای بادگیرها در هر ضلع سه تیرک چوبی به صورت افقی به کار رفته است تا باعث مقاومت دهانه‌های ورودی در هنگام وزش بادهای شدید باشند.

حیاط اندرونی

ابعاد حیاط 17×17 متر است که در بخش مرکزی آن حوضی بزرگ (مسنی) شامل دو مسنی با پلان مربع مستطیل به ابعاد 10×9 در راستای شمالی‌ـ‌جنوبی قرار دارد. در وسط حیاط دو ردیف ستون هشت‌تایی قرار دارد که در دو جانب این قسمت در حیاط حوضی بزرگ (مسنی) به‌صورت راهروی مسقف است.

اتاق‌هایی در دورتادور صحن اندرونی عمارت قرار دارد. تالار بزرگ با ابعاد 60/3×60/6 متر در راستای شمال و ایوان در دو طرف آن قرار دارد که در دو طرف آن دو بادگیر با پلان مستطیل‌شکل وجود دارد که از طریق آن باد در درگاه‌های متعدد تعبیه شده در بدنه دیوارهای شرقی و غربی ایوان و تالار اصلی در سرتاسر راسته شمال جریان دارد. به دلیل ارتفاع بالای بادگیرها و حفظ تناسب فضایی بخش‌های مختلف این بادگیرها در چهار گوشه‌ی داخلی هرکدام از راسته‌های شرقی، غربی، شمالی و جنوبی حیاط بنا شده‌اند و چشم اندازی دل‌انگیز در این عمارت پدید آورده‌اند.

راسته شرقی و راسته غربی

در راسته‌ها اتاق‌هایی با ابعاد کوچکتر وجود دارد که عرض داخلی آنها دو متر است. شش اتاقک 20/1×2 و دو اتاقک 60/1×2 و یک اتاق 4×2 در این راستا وجود دارد. در ضلع غربی صحن اندرونی اتاق‌هایی با ابعاد کم وجود دارد که یک دالان به عرض یک متر وجود دارد. دو راه‌پله در حد فاصل راسته شمالی عمارت در دو طرف هر دو راسته آن وجود دارد. در انتهای یکی از این اتاق‌ها در گوشه‌ی شمال‌شرقی بادگیری تعبیه شده که این بادگیر بیشتر یک بخش الحاقی به بنا است. بخش الحاقی 8×2 در راستای شرقی ـ غربی در این قسمت مشاهده می‌شود.

بخش خدماتی

پس از ایجاد بخش اصلی یک بخش خدماتی در غرب عمارت با دو حیاط بزرگ در محدوده‌ای به وسعت 30×17 بنا شده است. این قسمت از طریق درگاهی در ضلع غربی بخش اندرونی به صحن عمارت راه دارد.

تاسیسات معماری ساختمان

نمای درب ورودی با سه قاب چهارگوش کادربندی درقاب مرکزی که سه قاب تو در تو با قوس جناغی به صورت طاق‌نما و نغول تزئین شده است. بدنه دیوارها با پشت‌بندهایی از سادگی و یکنواختی خارج شده که با قوس‌های تو رفته‌ی ناودیسی‌شکل متداخل کار شده است. سطح دیوارهای حیاط به شکل قوس وارونه یا لنگرهای به هم پیوسته کشتی نمایه‌سازی شده که به سبکی محلی اجرا شده که این نمایه‌سازی در دو طرف سردر عمارت به دلیل رو باز شدن و نمایش فضای داخلی حیاط بیرونی اجرا نشده است. با بوجود آمدن یک فضای زیبا در نمای ساختمان با بادگیرهای مرتفع در بام عمارت منظره بسیار زیبایی با وجود باغ‌ها در گذشته در مقابل آن از کنار ساحل نیلگون خلیج‌فارس منظره بسیار باشکوهی به این عمارت افزوده بوده است.

نمای خارجی

نمای خارجی ساختمان در بخش شمال ساده و پوشش ازاره بنا تا ارتفاع یک متری دارای ملات ساروج که در بدنه‌ی دیوارهای این قسمت فقط چهار پنجره با در و چارچوب قوس‌ شکل در بخش اتاق الحاقی وجود دارد که به وسیله‌ی یک هشتبند گوشه‌ی ضلع شمال‌شرقی ساختمان را کنترل می‌کند.

نمای خارجی ساختمان در بخش غربی که دو بخش الحاقی سرتاسر نمای خارجی بخش اندرونی عمارت را گرفته است. در این ضلع که دو درگاه به کوچه غربی باز می‌شود سرتاسر ازاره بنا به ارتفاع یک متر با ملات ساروج پوشش داده شده است. نمای بخش تختگاه سه پنجره با چارچوب قوسی‌دار و در دو جفت طاق‌نما وجود دارد که طاق‌نمای کاذب آن به صورت گچبری بنا نمایش داده شده است..

نمای بخش تالارها و راهروهای تختگاه ساده و به‌وسیله‌ی درب‌های چوبی و خورشیدی‌های مشبک رنگین در هلال قوسی‌شکل بالای هر درب است. در نمای بدنه‌ی دیوارهای راهروها در کنار اتاق بادگیر چهار طاقچه‌ی مستطیلی‌شکل وجود دارد که پشت این طاقچه‌ها به بیرون راه دارد و به نوعی کارکرد هواکش دارند. بالای آن با یک رف ساده تزئین شده است و سقف راهروها پوشش چندل و حصیر کاهگلی دارد.

نمای راسته‌ی شرقی و راسته‌ی غربی سرتاسر فاقد تزئین بوده که تورفتگی درب‌ها در حدود سی سانتی‌متر عقب‌نشینی شده که برای محافظت از باران و آفتاب انجام شده است. در پشت بام در هر راسته یک اتاقک سرویس بهداشتی برای استفاده در تابستان بنا شده که نمای آن دو پنجره قوس‌دار رو به حیاط است.

سخن پایانی

عمارت فکری پس از طی یک دهه رکود و فراموشی از بهمن‌ماه 1396 طی تفاهم‌نامه‌ای بین اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان و شهرداری بندرلنگه به همت شریف شریفی‌نژاد شهردار بندرلنگه احیاء مجدد برای بازدید عموم مهیا گردید. درطول سال مراسم آئینی و جشنواره‌های متعددی در این مکان برگزار می‌شود.

منابع

اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان

حاج حسین استادی فرزند استاد معمار محی الدین استادی سازنده بنای عمارت فکری بندرلنگه